We spraken met: Ellen ten Haken, regisseur van de theaterproductie Efkes de weg kwijt.
Wat was uw motivatie om mee te werken aan een theaterstuk met het thema dementie?
Ik heb al eerder met dementerenden gewerkt via het Zorgdomein. De werkelijkheid waar zij in zitten is niet altijd de werkelijkheid die het op dat moment is. Dat vind ik heel boeiend maar tegelijkertijd kan dat lastig zijn. Het is mooi om te zien dat je door een soort spel het gedrag kan ombuigen zodat mensen zich weer prettiger gaan voelen. Die ervaring heeft me veel gebracht en toen ik gevraagd werd om een voorstelling te maken wilde ik dat graag doen.
De vorm die u heeft gekozen voor het theaterstuk is een collagevorm. Waarom koos u voor deze vorm?
De opdracht was om bekendheid te geven aan het thema: een dementerende in de thuissituatie. Dat is in het dagelijkse leven breed zichtbaar in allerlei vormen in het dagelijkse leven. We konden door improvisaties allerlei dingen uitproberen rondom de thema’s die we kregen aangereikt. Ook brachten de spelers zelf hun persoonlijke ervaringen mee. Ik vond het vanzelfsprekend dat het deze vorm kreeg, zo konden we veel kanten uit zonder beperkingen. Voor mij is dit een fijne manier van werken.
Wat vond u belangrijk om over te brengen aan het publiek?
Dementie kan zich op veel verschillende manieren uiten. Maar het raakt ook hun familie en de sociale context van de persoon. Er kunnen allerlei dingen gaan spelen bij de dementerende en de betrokkenen. Dit roept de nodige emoties op zoals: onmacht, verdriet, boosheid en frustratie, en dat wilde ik zichtbaar maken. De emoties die je voelt zijn te begrijpen en zijn oké, maar het is ook van belang om jezelf af te vragen wat je er tegenover kan zetten, wat je kan doen om toch weer plezier te hebben samen. Ik hoop dat we dat hebben kunnen laten zien. Liefdevolle aandacht, maar ik heb ook humor gebruikt in de voorstelling. Negativiteit kun je ook ombuigen naar positiviteit, dat duurt soms wel even maar het kan wel!
Dit thema kan men op veel manieren benaderen. Wat maakte volgens u het verschil tussen deze theatervoorstelling en bijvoorbeeld een informatiebijeenkomst?
Ik denk dat je al zoekende zelf je weg wel vindt. In het theater laat ik door deze voorstellingen een realiteit zien. Mensen trekken hierdoor hun eigen conclusies en maken hun eigen verhaal erbij. Op het moment dat ze dingen, situaties of emoties herkennen, heb ik al iets bereikt denk ik. Wat ze ermee doen is niet aan mij. Ondervind, zoek je weg, dat is veel interessanter. Het proces brengt je veel meer dan een antwoord op een vraag. Want tijdens het proces vind je wellicht ook veel meer antwoorden op andere vragen.
Hoe heeft u de samenwerking met deze spelers ervaren?
Bij de eerste bijeenkomst waren veel kandidaten aanwezig. Maar uiteindelijk gingen we met 5 spelers verder. Eerst alleen met vrouwen, maar al snel kwam er een man bij. Hierdoor kregen we meer mogelijkheden. Veiligheid is heel belangrijk in zo’n groep. Omdat vrijwel alle spelers elkaar al jaren kenden vormde dat geen probleem. De spelers waren niet gewend om vanuit improvisaties een voorstelling te maken, maar langzamerhand kregen ze er wel vertrouwen in. Ik wilde niet te snel naar een eindproduct toewerken, we hebben de tijd genomen om dingen uit te proberen. Ik heb het echt als een feestje ervaren om met deze spelers aan de slag te gaan.
Hoe bent u uiteindelijk tot het script gekomen?
Eigenlijk is het al improviserend gemaakt, op een gegeven moment hebben we een selectie gemaakt van stukjes die we wilden gebruiken. Deze stukjes zijn we gaan herhalen, nog steeds improviserend, en op een gegeven moment heb ik ze opgenomen met mijn telefoon. Thuis heb ik er scenes van gemaakt met een begin, een midden en een eind. Er mocht ook een conflict in zitten, en in dit geval wilde ik het conflict ook graag oplossen. Een enkele keer bleef het een open einde. Het was een hele klus maar ik vond het heerlijk om te doen.
Wat hoopt u met de voorstelling te bereiken?
Ik wil heel graag deze voorstelling vaker spelen, we hebben hem nu 6x gespeeld en meer dan 500 mensen hebben hem tot nu toe gezien. Deze voorstelling staat als een huis, met name omdat hij écht goed gespeeld wordt. Ik zou het fantastisch vinden als deze voorstelling breder weggezet kan worden naar andere gemeentes die hierin geïnteresseerd zijn. We hebben al 1 boeking staan, voor 25 Oktober in Weert tijdens het openingsfestival van Rick (Regionaal Instituut cultuur en kunst). Ik hoop dat we in die periode de voorstelling vaker kunnen gaan spelen.
Zou u op een soortgelijke manier nog een ander thema willen uitwerken?
Met deze spelers zou ik ook graag het thema eenzaamheid willen uitwerken. Ik sta er ook voor open als er andere spelers bij zouden komen, maar de groep moet niet te groot worden. Ik weet dat dit thema in de gemeenten Cranendonck en Weert erg leeft. Ik denk dat eenzaamheid een heel goed thema is om er door middel van theater bekendheid aan te geven, je kan het dan namelijk heel voelbaar en zichtbaar maken. Het speelt in alle lagen van de bevolking, van jong tot oud. Ik denk dat het een heel mooi thema is om vorm te geven in theater.